Een vakantiereis kan je zoveel meer brengen dan wandelen en fietsen door oude nostalgische steden. Onze reis door de Baltische landen brengt ons in een vertraagd tempo. We rijden over rustige slingerende plattelandswegen langs indrukwekkende hoge bomen. De glooiende graanvelden strekken zich uit zover als het oog reikt en hun randen staan vol korenbloemen en klaprozen. De kust is vaak dichtbij en meestal nog in zijn oorspronkelijke en natuurlijke staat. Overal zie je bloemen en heel veel vlaggen.
Rondtrekkend door Litouwen, Letland en Estland hebben we veel geleerd over hun verleden. De geschiedenis van deze Noord-Europese landen is er een van onderdrukking. Veel meer dan landen als Polen en Hongarije zijn zij ingelijfd geweest door Rusland. De bevolking moest zich stil houden en onderdanig zijn. Het communistische systeem werd hier op allerlei manieren zichtbaar. De deportaties naar Siberië, het arm houden van de bewoners en het ontnemen van persoonlijke bezittingen.
In de hoofdsteden Vilnius, Riga en Tallinn bezoeken we oorlogsmusea. Keer op keer word ik ondergedompeld in de verschrikkingen die de inwoners hebben moeten ondergaan in de periode van 1939 tot 1991.
In de Tweede Wereldoorlog is het Duitsland die hen onder de duim houdt. Ook hier is de holocaust een feit en zijn er duizenden Joden omgebracht. In Riga is er een speciaal museum aan gewijd. In Vilnius zien we straatnamen die herinneren aan de Jodenvervolging.
Na die oorlog is het de Sovjet-Unie die jarenlang een schrikbewind voert.
In het museum in Tallinn zit ik in een donkere ruimte. Dan gaan de spots aan en verschijnen er beelden van vier oudere mensen. Met doffe ogen kijken ze mij recht aan. Hun kleding is armoedig, hun lijven zijn mager. Dan begint de film waarin zij hun verhalen vertellen. Verhalen van armoede, spanning, en jarenlange onderdrukking door de Russen in hun land.
De meeste vitrines laten foto’s, teksten en voorwerpen zien uit de tijd dat ze ‘gevangen’ zaten in die beklemmende sfeer. Maar ook de periode dat zij los komen van de communisten en meer vrijheid krijgen worden met mij als bezoeker gedeeld. In woord en beeld zie ik het proces van losraken van de Sovjet-bezetting en de weg die ze gaan naar hun eigen democratische samenleving. Zij zijn zo trots op hun land. Zij hebben in dertig jaar een inhaalslag gemaakt waar ik steeds meer bewondering voor krijg.
Opvallend veel jonge mensen zien we hier rondlopen. Aan de taal te horen uit het eigen land of een buurland. Maar ook veel jeugdigen uit vele andere delen van de wereld nemen uitgebreid de tijd om te luisteren en te kijken naar de boeiende films en documentatie.
Nadat in 1991 de Sovjet-Unie uiteen valt hebben de Baltische landen hun eigen democratische regeringen gevormd en de westerse invloeden omarmd. Estland heb ik zelf ervaren als het meest moderne en vooruitstrevende land van de drie. Van Finse vakantiegangers horen we dat de Esten de mogelijkheid hebben gehad om televisie-uitzendingen uit Finland te ontvangen. Op die manier hebben zij een inkijk gekregen wat er zich afspeelt in de rest van Europa. Zo dichtbij ligt Finland. Een overtocht met de veerboot duurt nu maar twee uur.
Van de drie landen is het Litouwen dat het meest ingeklemd ligt. Aan de westelijke kant is er de Russische enclave Kaliningrad en Belarus ligt aan de andere kant. Toen we vanuit Polen naar de hoofdstad Vilnius reisden, zijn we beide gebieden op een zo groot mogelijke afstand gepasseerd. Letland grenst in het oosten aan Belarus en aan Rusland. Estland heeft Rusland als buurland en Sint-Petersburg is niet ver weg, maar nu niet toegankelijk.
De Russische invloed voel ik heel sterk als ik de pompeuze, veelkleurige en met goud gedecoreerde Russische Orthodoxe kerken binnenloop. Ze hangen vol met prachtige iconen en er zijn talloze andere kostbaarheden. Er zijn voor toeristen strenge regels. Je mag naar binnen op bepaalde uren en kijken van achter een ketting. Het is verboden om daar rond te lopen of te fotograferen.
Voor ons is het moeilijk om de drie verschillende talen te onderscheiden. Wij hebben ook geen enkel aanknopingspunt met de ons bekende talen. Dus zijn we steeds blij met onze vertaal-app op de telefoon. Die hebben we vaak nodig gehad om in een winkel, restaurant of café iets te bestellen. Als we geluk hebben, treffen we een jeugdig persoon aan ons tafeltje die graag het Engels met ons oefent. Op de meer toeristische plekken krijgen we menukaarten in de landstaal, in het Russisch en in het Engels. Dat maakt het ons wel gemakkelijker om een goede keuze te maken.
De keuken is tot onze verbazing heel internationaal. We hebben gerechten gegeten uit landen als Georgië, Oezbekistan, Turkije, Vietnam en veel Italiaans. De schotels bevallen ons, ze zijn kleurrijk en met heerlijke kruiden. Het zijn vooral de visgerechten met vangst uit hun rivieren, meren en de omringende Oostzee, die van Baltische origine zijn. De bekende Russische bietensoep, borsjtsj, staat ook vaak op de kaart.
Als toerist hebben we geen spanning of dreiging gevoeld. Wat wij op straat zien en ervaren is een blije en opgewekte sfeer. De cafés en terrassen zijn vol en er klinken vrolijke stemmen en klanken. Op een avond, terwijl de zon langzaam ondergaat, worden we verrast door heerlijke swingende muziek op de boulevard aan het strand. Jonge en wat oudere stelletjes dansen de salsa onder luid geklap van de omstanders. Ik maak al ronddansend foto’s en filmpjes en geniet volop mee.
Kort geleden, terwijl ik thuis aan het bijkomen ben van deze boeiende maar ook vermoeiende vakantie, is er een NAVO-top in de hoofdstad van Litouwen, in Vilnius. De aangesloten lidstaten komen bijeen om met elkaar te spreken na meer dan 500 dagen oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Als ik de beelden zie op de tv ga ik mee in de euforie van de inwoners. Hoe zij de regeringsleiders welkom heten met Oekraïense vlagen aan de gevels en hun stadsbussen versieren met de NAVO-wimpel. Dit volk weet als geen ander wat de bewoners in de Oekraïne nu meemaken. Graag was ik erbij geweest om in hun vreugde te delen.
Even terug naar het museum van Tallinn. In de laatste zaal van het Vrijheidsmuseum hangen grote borden met teksten zoals: ‘Huil niet om wat er is gebeurd.’ ‘Wees niet bang voor morgen.’
Dit zijn woorden van de Letse dichter Knuts Skujenieks.
Die boodschappen neem ik mee naar huis.
Nelleke
